Door: Thereza Langeler, PhD-onderzoeker bij culturele geografie en politicologie aan de RUG
Roem is iets raars. Zeker postuum. Waarom kunnen een Hella Haasse, Maarten Biesheuvel of Joost Zwagerman rustig doodgaan zonder noemenswaardige reputatieschade, maar ontmoet ik haast altijd glazige blikken als ik over Rascha Peper begin?
Zeg het maar. Rond de eeuwwisseling ging het helemaal niet gek met Peper.
Ze had jaren een column in NRC, waar je toen nog Handelsblad achteraan zei; ze won de Multatuliprijs, en voor de AKO Literatuurprijs is ze genomineerd. Ze had zo een P.C. Hooftprijs kunnen winnen, vindt het Literatuurmuseum, dat er toch verstand van heeft.
Die won ze nooit en het gaat ook niet meer gebeuren. In 2013, 64 jaar oud pas, overleed ze aan de gevolgen van alvleesklierkanker. Sindsdien is ze in een vergetelheid gegleden die zo vreselijk onverdiend is dat ik me er geregeld een beetje boos over maak.
Rascha Peper kwam mijn leven binnen in de mediatheek van het Groningse Willem Lodewijk Gymnasium, waar ik tussen de kasten iets te lezen zocht. Lezen deed ik graag en veel, maar wel voornamelijk over draken, tovenaars, spoken en elfjes; en nu, nu ik vijftien was en in de bovenbouw beland, had ik begrepen dat er ánders gelezen moest worden. Te weten: voor De Lijst.
Zo stond ik te speuren naar iets dat zowel mijn goedkeuring als die van mijn leraar Nederlands kon wegdragen, zonder te weten hoe dat er dan precies uit moest zien. Toen ontdekte ik een kaft met een foto in opvallende sepiatinten. Een jongen van ongeveer mijn leeftijd, die het hoofd een beetje voorovergebogen hield; je zag zijn gezicht wel, maar op een vreemd gefragmenteerde manier. Glanzend zwart haar, zware wenkbrauwen, een vrij prominente neus, lippen met een sigaret ertussen.
Rico’s vleugels, heette het. Van ene Rascha Peper.
Gaf je mij op m’n vijftiende zo’n foto van zo’n jongen, plus de combinatie ‘Rico’ en ‘vleugels’ (ik beeldde me meteen een broeierig soort engel in, met sigaret en al, waarom ook niet?), dan had ik verder weinig vragen meer. Ik scande nog vlug de achterflap – iets met een steenrijk echtpaar en schelpen, en iets met de AKO Literatuurprijs – en besloot dat het goed was.
Wat een geluk, achteraf, dat mijn Lezen Voor De Lijst-ervaring zo begonnen is. Het prachtige proza in Rico’s vleugels sleurt je vanaf zin één mee een verhaal in dat voelt als een thriller, en ondertussen dus doodleuk over schelpen verzamelen gaat.
Die ogenschijnlijke contradictio in terminis is typisch Peper, zou ik in de jaren daarna ontdekken. Ze kon als geen ander een wat onwaarschijnlijke niche uitkiezen (de laatste Russische tsarenfamilie in Russisch blauw; anatomie anno 1704 in Vingers van marsepein; Duitse romantische schilders in Verfhuid), zichzelf die niche helemaal eigen maken, en er vervolgens de lezer in rondleiden als een talentvolle toeristengids in een spannende stad.
Maar Pepers echte kracht, voor mij althans, zit in haar personages; steevast karakters aan wie tenminste één en doorgaans meerdere steken loszitten. Nou is dat op zichzelf niet zo bijzonder, want over mafketels schrijven kan bijna iedereen. Maar het is een kunst om het zo fijnzinnig te doen, met zulk oprecht inlevingsvermogen, dat die mafketels levende mensen worden. Je kunt het zeer met ze oneens zijn, maar verdomd: je begríjpt ze.
Zelfs als ze pedoseksueel zijn en dat zonder enige vorm van scrupules in de praktijk brengen.
Want dat doet Eduard Rochèl, de mannelijke helft van het rijke echtpaar in Rico’s vleugels. In een badplaatsje aan de Noordzee, waar hij zijn schelpencollectie gereedmaakt voor overdracht aan een museum, komt hij de veertienjarige Rico Gabrieli tegen. Hij valt als een blok voor de jongen, die zelf niet zozeer een engel blijkt te zijn als wel een crimineel in de dop die zijn dagen vult met illegaal brommerrijden en stelen. Een onwaarschijnlijk stel? Nogal. Moreel bijzonder bezwaarlijk? Ook dat. Maar Pepers pen laat het je allemaal voor lief nemen:
FRAGMENT
[…]Rochèl bleef staan luisteren totdat het geknetter in de verte niet meer te horen viel. Toen pakte hij de bierglazen van de bank en ging het huis binnen, waar het nu helemaal donker was. Hij zette de glazen in de keuken en liep meteen door naar de duistere voorkamer, waar de meubels stijf in het gelid stonden, trok een lade van de servieskast open, haalde het T-shirt met de Harley-vleugeltjes tevoorschijn, drukte zijn gezicht erin en haalde door het katoen heen diep adem.
Zoals een afgesneden bamboescheut of een hibiscusstam jarenlang geheel verdord, afgestorven, levenloos kan schijnen en dan plotseling, in de aarde geplant, een vitale, jonge loot tevoorschijn brengt… een loot die zich met de geheimzinnige kracht die zelfs asfalt omhoog laat komen door de verschrompelde bast heen een weg naar het licht breekt… als zo’n scheut, zo’n hard, verdroogd stuk hout, voelde Rochèl zich uitbotten. Alsof een mysterieuze oerkracht bezit genomen had van zijn tanige, verdorde lijf. De geur van Rico’s T-shirt maakte zijn hoofd licht en leeg, maar zijn schoot zwaar en viriel en kloppend. Door het T-shirt heen kuste hij op zijn eigen pols de fijne, bruine huid van de jongen, zijn hals, zijn schouder, zijn bovenarm en trok hem dicht tegen zich aan, fluisterend, stamelend, overlopend van liefde.[…]
‘De essentie van schrijven is schrijven tegen de dood’, schijnt Rascha Peper eens gezegd te hebben in een interview met Marie Claire. ‘Je schrijft om te blijven bestaan.’ Doe jezelf, mij, en Rascha een plezier, lieve lezer: ga haar lezen.
Fotograaf: Douwe de Boer
De boekenwereld is besmet met de bestselleritis. Het is makkelijk om je boeken online te kopen, maar een groot nadeel is dat je niet meer de toevallige tip of vondst van de boekhandelaar krijgt. Algoritmes toveren vooral de bestsellers op je beeldscherm. Trouwens, de hele boekenwereld wordt steeds commerciëler waardoor het boekenaanbod steeds minder divers en gedurfd is. Jammer, want het is juist zo leuk om een nieuwe schrijver te ontdekken. Met deze rubriek hopen we de meer avontuurlijke tips boven water te krijgen. Elke aflevering vertelt iemand over een boek dat indruk op hem maakte. Dit mag elk boek zijn, zolang het maar niet in de bestseller top 60 staat.
