Door: Koos Dijksterhuis, natuurschrijver
In de top-3 van boeken die grote indruk op mij maakten staan tientallen titels, en dan heb ik de non-fictie nog niet meegeteld. Toch twijfel ik niet over mijn keus als tip voor deze rubriek: De Steppewolf van Hermann Hesse. Die roman uit 1927 heeft mij als puber wakker geschud uit mijn sombere lethargie. Wat literatuur niet vermag!
Op mijn achttiende verjaardag kreeg ik Narziss & Goldmund, mijn kennismaking met Hesse, vreemd genoeg in een Engelse vertaling, waarschijnlijk omdat die goedkoop was. Ik dacht dat ik na The Lord of the Rings het beste wel gelezen had, maar raakte volledig in de ban van de twee vrienden, van wie een de ascetische en de ander de hedonistische kant opgaat. Ik haalde alle romans en verhalenbundels van Hesse uit de bieb, en vond ze allemaal prachtig. Een terugkerend thema in ’s mans werk is de tweestrijd tussen ascese en uit de band springen. Dat hield mij in die tijd enorm bezig: Meerdaagse medidatieve retraites wisselde ik af met drugsgebruik. Dat laatste droeg niet bepaald bij aan een vrolijke stemming, en ik werd al somberder. En toen zette De Steppewolf dat op z’n kop.
De Steppewolf is een schrijver die in de jaren twintig ’s nachts door de (niet bij name genoemde Duitse) stad zwerft, op een gehuurde zolderkamer woont, en die leeft bij de gratie van het feit dat hij altijd nog zelfmoord kan plegen. Ook hij wordt heen en weer geslingerd tussen ascese en het uitleven van het leven. Hij wil vrij en onafhankeliijk zijn van het burgerlijke bestaan, wat resulteert in een diepe eenzaamheid. Tot hij iets moois krijgt met een vrouw, die hem aan zijn jeugdvriend Hermann (!) doet denken en nog Hermine blijkt te heten ook. Zelf heet hij Harry Haller, niet toevallig met de intialen van de schrijver, en net als Hesse wordt Haller door alle grote bladen verafschuwd als landverrader. Hij keert zich namelijk openlijk tegen het opkomende nationalisme, het antisemitisme en de oorlogshitserij in het Interbellum. Pas na de Tweede Wereldoorlog wordt Hesse gelauwerd met de Nobelprijs voor Literatuur. Literatuur heeft dan nog zo’n status dat populaire popgroepen zich naar boeken noemen, en de band van de hit Born to be wild noemt zich naar Hesses boek. Tot in de jaren ’70 worden zijn boeken veel gelezen door jongvolwassenen. Misschien gebeurt dat nog steeds, maar ik ken niemand meer die Hesse leest, ook mijn jongvolwassen kinderen niet. Voor ik daarover de haren uit mijn grijze hoofd trek, herlees ik mijn lijfboek van weleer, in het Nederlands, dat wel. Tweehonderd bladzijden, dat is te doen.
Ik identificeerde me destijds sterk met Steppewolf Haller; hij doorzag de mens en de mensheid en verafschuwde de massacultuur; ik was het er roerend mee eens. Bij herlezing blijken die ideeën in filosofische overpeinzingen en een traktaat van tientallen pagina’s te worden uiteengezet. Ik denk algauw: schiet nou eens op met je gesomber, en ben verbaasd dat ik dat op mijn achttiende niet slechts verdroeg, maar zelfs verslond.
Maar de sfeer van jazzcafés met ‘negerbands’, vrije denkers en lichtekooien, zoals die zich in Duitse steden nog lang onder de dreiging van rechtse rancune wist te handhaven, is nog steeds treffend. Die rechtse rancune is honderd jaar later weer helemaal in. Tegenwoordig zouden Harry Haller en Hermann Hesse uitgescholden worden voor policolor Gutmensche. De climax van het verhaal is nog steeds briljant. De Steppewolf krijgt namelijk lucht van het bestaan van een ‘absurdistisch anarchistisch theater; niet voor iedereen, alleen voor gekken’. Hij bemachtigt toegangskaartjes en wat hij er meemaakt, is een soort trip die zijn zelfingenomen somberheid volledig op z’n kop zet.
Ik las het op mijn achttiende op het terras van De Drie Gezusters, en ervoer tot op het bot hoe egocentrisch mijn sombere levenshouding was; bij het arrogante af. Dat was een inzicht, een paradigma-shift, een bevrijding en een keerpunt. Daarna krabbelde ik uit de put. Wat literatuur niet vermag!
Bestselleritis
De boekenwereld is besmet met de bestselleritis. Het is makkelijk om je boeken online te kopen, maar een groot nadeel is dat je niet meer de toevallige tip of vondst van de boekhandelaar krijgt. Algoritmes toveren vooral de bestsellers op je beeldscherm. Trouwens, de hele boekenwereld wordt steeds commerciëler waardoor het boekenaanbod steeds minder divers en gedurfd is. Jammer, want het is juist zo leuk om een nieuwe schrijver te ontdekken. Met deze rubriek hopen we de meer avontuurlijke tips boven water te krijgen. Elke aflevering vertelt iemand over een boek dat indruk op hem maakte. Dit mag elk boek zijn, zolang het maar niet in de bestseller top 60 staat.
Vorige afleveringen
- Simon Vestdijk – nog altijd onweerstaanbaar
- Rascha, Rico en de onverdiende vergetelheid
- Een veiliger oord
- Zoek niet te hard, maar laat je vinden
- Do judge a book by it’s cover
- Lezen naast de lijst
- Sla als lezer je vleugels uit
- Spokendansende vragen
- Het niet vertaalde, het ondergeschoven en het vergeten boek
