Door: Joke Aartsen
Bij boekhandel Daan Nijman in Roden vond dinsdagavond 12 februari 2025 voor de vierde keer een Vasalisavond plaats. Deze avond wordt jaarlijks georganiseerd door de stichting Vasalis, die de nagedachtenis aan de Rodense dichteres levend wil houden. Dat lijkt aardig te lukken want er is iedere keer meer belangstelling dan plek. De organisatie laat dan ook weinig aan het toeval over: de ontvangst met koffie, thee en zelfgebakken cake is hartelijk, er is elk jaar een interessante spreker/essayist en als kers op de Vasalistaart krijgt iedere bezoeker na afloop van de avond het nieuwste fraai uitgegeven boekje uit de ‘Vasalisreeks’ mee naar huis met daarin de tekst van het essay en dit keer een fraaie illustratie van Merijn Jansen.
Trage tijd -wat Vasalis doet met de tijd
De bekende psycholoog Douwe Draaisma (1953) boog zich deze avond over de vragen ‘Wat Vasalis deed met de tijd en de tijd met Vasalis.’ Dat ‘tijd’ een grote rol speelt in Vasalis’ werk is evident. Er is zelfs een gedicht van haar met die titel. Draaisma vraagt zich in zijn lezing af of Vasalis bij het schrijven van dat gedicht beïnvloed is door wetenschappelijke ontwikkelingen eerder en elders, heel concreet door een gedachtenexperiment van de 19e eeuwse wetenschapper Karl Ernst von Baer. Deze natuuronderzoeker probeerde te verbeelden en te beschrijven wat er zou gebeuren met de menselijke waarneming als onze zintuigen duizendmaal sneller of duizendmaal langzamer waarnemen. De langzamer levende mens zou in een ‘hectisch versnelde wereld’ terechtkomen, aldus Draaisma, waarin de vier seizoenen in een halve minuut voorbijtrekken. ‘Bomen schudden de ijzel van hun takken en schieten in bloei, gras wringt zich uit de grond en verkleurt voor [onze] ogen’. Precies zoals in het gedicht ‘Tijd’ van Vasalis waarin ze schrijft: ‘Ik droomde dat ik langzaam leefde/[…] om mij heen/ schoot alles op, schokte of beefde’. Draaisma heeft de schrijfster gevraagd of het verband er daadwerkelijk is en hij heeft een helder antwoord ontvangen dat terug te lezen is in een integraal afgedrukte brief van haar aan hem in de uitgave van zijn essay.
Oude tijd -wat de tijd doet met Vasalis
Dat de tijd ook iets met Vasalis deed, ligt voor de hand. Draaisma legt aan de hand van het reminiscentie-effect en de paradox daarvan uit dat bij ouder worden het geheugen enerzijds achteruitgaat, terwijl aan de andere kant vroege herinneringen uit met name de kindertijd en de adolescentie juist dichterbij komen. Veel van wat biografe Maaike Meijer over Vasalis’ kindertijd beschrijft heeft ze aan dit verschijnsel te danken, betoogt Draaisma. Vasalis heeft op latere leeftijd steeds vaker vanuit haar ‘autobiografische geheugen’ over gebeurtenissen uit haar jeugd geschreven. Draaisma laat zien dat teruggekeerde herinneringen, aangevuld met een extra emotionele belevingen als schaamte of schuldgevoel, een rol spelen in Vasalis’ latere gedichten. Een voorbeeld hiervan is het gedicht ‘Cet age est sans pitié’ uit de bundel De oude kustlijn (2002), waarin enige gêne te lezen is over hoe de jonge Vasalis (niet) met een buurmeisje wil spelen. Reminiscenties veroorzaken ook mijmeringen, door Draaisma omschreven als de ‘wrijvingsloze stroom van associaties’. Met zo’n schijnbaar associatief gedicht over de tijd dat ze nog een kind was dat naar bed werd gebracht, ‘Uit de nevel over het weiland’, opent Vasalis’ laatste bundel. De tijd heeft Vasalis stilletjes ingehaald en haar met het gezicht naar het verleden gedraaid, constateert Draaisma.
Aansluitend aan Draaisma’s voordracht improviseerde gitarist Merijn Jansen spannend en toepasselijk op Joni Mitchells ‘I looked at love from both sides now’. Na de pauze las (de Groningse) stadsdichter Esmé van den Boom voor uit eigen werk en vertelde ze een anekdote over Vasalis’ gedicht ‘De Afsluitdijk’, dat ze eens spontaan heeft voorgedragen in de bus van Alkmaar naar Leeuwarden … over de Afsluitdijk. Van den Booms liefde voor Vasalis is al op 12-jarige leeftijd gewekt door een inspirerende docente Nederlands.
De vijfde Vasalislezing van volgend jaar zal worden gehouden door Mariët Meester uit Veenhuizen. Dit eerste lustrum wordt gevierd in het jaar waarin de gemeente Noordeveld zich ‘Culturele gemeente van Drenthe’ mag noemen!
Geïnteresseerden kunnen zich via info@vasalis.nl inschrijven voor de Vasalisnieuwsbrief die twee keer per jaar gaat verschijnen met informatie over vele Vasalisactiviteiten.
Informatie over de stichting is te vinden op www.vasalis.nl
