Door: Mathijs Sanders, hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde
Mijn mooiste literaire ervaringen dank ik aan het lezen naast de lijst. Dat begon al op school. De klucht van de koe? Akkoord, maar dan ook gedichten van de zeventiende-eeuwse libertijn Matthijs van de Merwede van Clootwijk, die ik had gevonden in de bloemlezing van Komrij. Uyt-heemsen oorlog, ofte Roomse min-triomfen bleek een bundel erotische verzen die in Utrecht tot de brandstapel was veroordeeld.
Eenmaal student Nederlands in die stad las ik naast de leeslijst van zeventig werken voor het mondelinge tentamen Moderne Letterkunde de grote roman De gave van Vladimir Nabokov, in de vertaling van Anneke Brassinga. Dat boek laat zien dat literatuur een ernstig spel is, zeker voor de naar Berlijn gevluchte Russische emigranten in de jaren twintig die deze roman bevolken. In de colleges en op de leeslijsten was voor dergelijke boeken geen plaats, maar in de kroegen van de Domstad wisten wij – studenten Nederlands die over de grenzen wilden lezen – elkaar te vinden.
Inmiddels ben ik zelf een lijstenmaker voor studenten Nederlands in Groningen. Het repertoire heeft zich in de jaren sinds mijn afstuderen aanzienlijk verbreed. Maar niet zelden neem ik boeken op uit mijn eigen vroegere leeslijst Nederlands die toen een onuitwisbare indruk maakten, zoals Een nieuwer testament van Hella Haasse uit 1966, over de in het Latijn dichtende Griekse Egyptenaar Claudius Claudianus. Het proza van Haasse zingt nog altijd als de beste poëzie: ‘Uit de diepte van de tijd maakt zich een beeld los.’
Graag moedig ik studenten aan om ook naast de lijst te lezen. Van hun leesclub, gevolg van die aanmoediging, mag ik deel uitmaken. Bestellers weren wij niet, maar liever nog lezen we boeken die niet meteen een groot publiek trekken.
Zo kozen we begin 2022 Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost van Donald Niedekker, een schrijver die met deze lyrische roman ruimere bekendheid kreeg, al haalde hij de bestseller top-60 niet. Wel kreeg hij er de F. Bordewijkprijs voor en nominaties voor de Libris Literatuurprijs en de Boekenbon Literatuurprijs.
Wie scheep gaat met Niedekker wil niet meer van boord. De toon van zijn verhaal is al even betoverend als de wereld die hij oproept. De ‘waarachtige beschrijvingen’ vloeien voort uit het bewustzijn van een in 1597 op Nova Zembla gestorven en in permafrost geconserveerde dichter, die als gevolg van de grote opwarming ontdooit. Dit vergeten bemanningslid van Willem Barentsz spreekt ons aan over wat de mens vermag in een veranderlijke wereld. Laat hij het stromen toe of klampt hij zich vast aan oude waarden?
Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost dringt geen standpunten op, maar nodigt uit om mee te bewegen op het ritme en de melodie van de verteller. ‘Veel heb ik gezien. Ver kan ik schouwen.’ We krijgen oog voor wat niet in een lijst kan worden gevat en voor de witte plekken van de cartograaf.
‘We jagen allemaal Nova Zembla-beelden na, afschijnsels van het echte licht, met als kompas onze verwachtingen, die het zicht vertroebelen en de richtingbepaling stelselmatig verstoren.’
Het werk van Donald Niedekker is een mooie manier om je koers te verleggen naar een onbestemde horizon.
Tip
In de jaarlijkse serie lezingen Spraakmakende boeken van de RUG geeft Mathijs Sanders een lezing over Waarachtige beschrijvingen uit de permafrost op 29 februari 2024.
Bestseller? Nietes! Over avontuurlijk lezen.
De boekenwereld is besmet met de bestselleritis. Het is makkelijk om je boeken online te kopen, maar een groot nadeel is dat je niet meer de toevallige tip of vondst van de boekhandelaar krijgt. Algoritmes toveren vooral de bestsellers op je beeldscherm. Trouwens, de hele boekenwereld wordt steeds commerciëler waardoor het boekenaanbod steeds minder divers en gedurfd is. Jammer, want het is juist zo leuk om een nieuwe schrijver te ontdekken. Met deze rubriek hopen we de meer avontuurlijke tips boven water te krijgen. Elke aflevering vertelt iemand over een boek dat indruk op hem maakte. Dit mag elk boek zijn, zolang het maar niet in de bestseller top 60 staat.
